Geografia

Wielka Brytania na mapie

Wielka Brytania jest średniej wielkości wyspiarskim państwem położonym w północno-zachodniej Europie, wg klasyfikacji ONZ kraj zaliczany jest do państw Europy Północnej. Kraj zajmuje przeważającą część archipelagu Wysp Brytyjskich, który liczy łącznie ok. 5500 wysp, z czego 140 zamieszkanych. Największe z nich to Wielka Brytania, Irlandia, Hebrydy, Szetlandy, Orkady, Anglesey oraz Wight. Znaczna część powierzchni kraju leży na głównej wyspie o powierzchni 230 tys. km², oddzielonej od kontynentu europejskiego kanałem La Manche i Cieśniną Kaletańską.

Ukształtowanie poziome

Wybrzeże jest silnie rozczłonkowane, z licznymi zatokami. Wybrzeża są przeważnie klifowe, strome, zwłaszcza po zachodniej stronie Półwyspu Kornwalijskiego, gdzie sięgają 200 m wysokości, podobnie w Szkocji i w północno-zachodniej Anglii. We wschodniej i południowej Anglii wybrzeża są płaskie, akumulacyjne. Oprócz klifów występują wybrzeża fiordowe w Szkocji, natomiast w Walii i na Półwyspie Kornwalijskim wybrzeża riasowe.

Morze Irlandzkie oraz Kanały: Św. Jerzego i Północny oddzielają wyspy Wielką Brytanię i Irlandię, której ok. 80% należy do samodzielnego państwa – Republiki Irlandii, pozostała część, na północnym wschodzie, do brytyjskiej prowincji – Irlandii Północnej.

Charakterystyczne dla brytyjskiego wybrzeża są głęboko wcięte zatoki (największe: Kanał Bristolski, Cardigan, Zatoka Liverpoolska, Firth of Clyde, Firth of Forth, Moray Firth) i szerokie estuaria rzek, w których podczas przypływu poziom wody podnosi się o kilka metrów. Amplituda pływów u wybrzeży Wielkiej Brytanii wynosi: 14 m w Kanale Bristolskim, ponad 8 m przy ujściu rzeki Mersey do Zatoki Liverpoolskiej, ok. 6 m w estuarium Tamizy i 1 m u północnych wybrzeży Irlandii Północnej.

Rzeźba terenu

Wielką Brytanię można podzielić na dwie strefy: nizinną na południu i wyżynno-górzystą na północy, z tym że obszary górskie znajdują się także w Walii i Kornwalii. Na północy głównej wyspy znajdują się stare Góry Kaledońskie i Grampiany, rozdzielone rowem tektonicznym. Silnie rozczłonkowane dolinami rzecznymi Góry Kaledońskie są górami średnich wysokości, a ich najwyższym szczytem jest Carn Eige o wysokości 1 182 m n.p.m. Granitowe masywy szkockich Grampianów są najwyższe w całej Wielkiej Brytanii. Najwyższy szczyt tych gór jaki całego kraju to Ben Nevis (1 343 m n.p.m.).

Południowa część Szkocji jest wyżynna, znajduje się tam Wyżyna Południowoszkocka o maksymalnej wysokości 840 m n.p.m. Wzgórza Cheviot stanowią naturalną granicę między Szkocją a Anglią. Góry te wznoszą się maksymalnie do 816 m n.p.m.

W środkowej części leżą Góry Pennińskie, które są górami niskimi. Cross Fell jest ich najwyższym szczytem i wznosi się na 893 m n.p.m. Góry te ciągną się równolegle do wybrzeży i występuje tam rzeźba krasowa.

Góry Kambryjskie leżą na zachodzie kraju na terytorium Walii. Przeciętna wysokość ich grzbietów przekracza 600 m n.p.m. a ich najwyższy szczyt Snowdon osiąga 1 085 m n.p.m.

Środkowa i południowa Anglia to kraina nizinna poprzecinana licznymi pasmami wzgórz. Południowo-wschodnią część tej krainy zajmuje Basen Londyński zwany także Niziną Angielską, ograniczony wzgórzami kredowymi. Tereny nizinne Wielkiej Brytanii to tereny położone na wysokości 120-150 m n.p.m. Na południe od Gór Pennińskich rozciąga się płaska nizina Midlands, ograniczona od południowego wschodu progiem jurajskim (wzgórza Cotswold oraz okolice miasta Northampton), na wschodzie – nizina Fenland; na południowym wschodzie Anglii znajduje się Basen Londyński, otoczony progami kredowymi: od północnego zachodu wapiennymi wzgórzami Chiltern i Wyżyną Wschodnioangielską, od południa – North Downs (wysokość 294 m).

Na południe od Basenu Londyńskiego leży płaska antyklina Weald, ograniczona od południa ciągiem wapiennych wzgórz South Downs, na zachodzie leży wapienna równina Salisbury. Półwysep Kornwalijski cechuje się rozległymi wzniesieniami kopulastymi, z których najwyższy szczyt – Dartmoor osiąga 621 m n.p.m.

Znaczną część Irlandii Północnej zajmują góry, będące przedłużeniem masywów kaledońskich Szkocji; na północy znajduje się pasmo Sperrin Mountains, na południowym wschodzie – Mourne Mountains, z najwyższym szczytem Irlandii Północnej — Slieve Donard (852 m).

Wody

Wielka Brytania charakteryzuje się bardzo gęstą siecią rzek, z których największymi są: Tamiza, Severn, Trent, Mersey, Clyde. Rzeki są krótkie i cechują wyrównanymi stanami wód w ciągu roku.

Główną rzeką kraju jest Tamiza (dł. 338 km, pow. dorzecza 11,4 tys. km²). Tamiza płynie przez Basen Londyński i uchodzi do Morza Północnego szerokim (7–8 km) estuarium. Do Morza Północnego uchodzą również: Trent (długość 274 km) i Ouse oraz Tees, Tyne, Tweed i inne.

Do Morza Irlandzkiego uchodzi Mersey, do Kanału Bristolskiego — Severn (290 km), a do zatoki Firth of Clyde — główna rzeka Szkocji, Clyde.

Większość rzek jest uregulowana (śluzy, zapory, obwałowania koryt rzecznych budowane od XV w.) i skanalizowana. Kanały, budowane od końca XVIII w. połączyły m.in. Tamizę z rzeką Avon (uchodzącą do Kanału Bristolskiego), Mersey z rzekaą Ouse i Trent. Powstałe szlaki wodne łączą Morze Irlandzkie z Morzem Północnym. Zbudowany na początku XIX w. w Szkocji Kanał Kaledoński (dł. 97 km) połączył zatokę Moray Firth (Morze Północne) i Firth of Lorne (Ocean Atlantycki).

Rzeki są wykorzystywane głównie do zaopatrzenia ludności i zakładów przemysłowy w wodę oraz jako szlaki żeglugowe. Szerokie estuaria rzek są doskonałymi miejscami do budowy portów. Rzeki zasilane są niemal wyłącznie opadami deszczu, wyjątek stanowią cieki wypływające ze szkockich gór, które przez krótki okres zasilają śnieżne roztopy.

Wielka Brytania jest krajem bogatym w jeziora, zwłaszcza polodowcowe, które najliczniej występują w górach Szkocji, Górach Kumbryjskich, północnej części Gór Kambryjskich oraz w Irlandii Północnej. Największe jeziora to Lough Neagh, Loch Lomond, Loch Ness, Monar. Loch Ness i Monar są najgłębszymi jeziorami w kraju.

Żródło: Wikipedia