Prawo autorskie

Ochrona praw autorskich jest regulowana w Polsce Ustawą z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych wraz z późniejszymi zmianami.

Według podstawowego podziału rozróżnia się prawa autorskie:

Osobiste - niezbywalne, nigdy nie wygasają. Nie można zrzec się autorstwa utworu.
Majątkowe - ograniczone w czasie, mogą zostać przekazane przede wszystkim w formie licencji lub ich przeniesienia.

A oto definicja utworu będącego przedmiotem prawa autorskiego:

Art. 1.
1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Oznacza to, że utwór musi zostać wykonany przez człowieka, posiadać znamiona indywidualności (nie może być opracowaniem wcześniejszego utworu) oraz zostać ustalony (dopiero od tego momentu rozpoczynają się prawa autorskie).

Tłumaczenie jest jedną z form opracowań cudzego utworu i stanowi przedmiot prawa autorskiego.

Art. 2.
1. Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego.

Tłumaczenie nie narusza pierwotnych praw autorskich. Oznacza to, że na własny użytek bez naruszania prawa można przetłumaczyć dowolny utwór (dokument, tekst, film, program komputerowy itp.), ale już na rozporządzanie nim i korzystanie z niego potrzebna jest zgoda autora bądź podmiotu dysponującego prawami autorskimi (np. na opublikowanie książki lub tekstu na stronie www). Takie przyzwolenie nie jest konieczne w wypadku wygaśnięcia majątkowych praw autorskich. Zgoda autora najczęściej jest wyrażana w postaci umowy określającej zakres i formę korzystania oraz rozporządzania prawami autorskimi (przeniesienie czy sprzedaż licencji). Udzielenie zgody może, ale nie musi, wiązać się z zapłatą.

Warto wiedzieć, że Ustawa nakłada obowiązek umieszczenia w przetłumaczonym dokumencie nazwiska twórcy i tytułu utworu pierwotnego (najwyraźniej jest to widoczne w wypadku przekładów książek).

Wyjątki od pełnej ochrony praw autorskich

Oficjalne publikacje państwowe

Zgoda autora nie jest wymagana w wypadku tłumaczenia niektórych dokumentów publikowanych przez instytucje państwowe, ponieważ nie stanowią one przedmiotu prawa autorskiego.

Art. 4.
Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:
1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
4) proste informacje prasowe.

Zgodnie z treścią Ustawy można bez naruszenia praw publikować akty prawne czy proste informacje prasowe ukazujące się np. na stronach rządowych. Ochronie praw autorskich nie podlegają również oficjalne tłumaczenia ww. dokumentów (wykonywane przez podmioty publiczne). Jednak w wypadku kiedy tłumaczenia dokona osoba prywatna, zyskuje ona prawo do ochrony swojego dzieła. Wyłączenie spod ochrony prawa autorskiego oficjalnych publikacji czy tłumaczeń wynika z założenia, że dokumenty (utwory) te zostały opracowane za pieniądze pochodzące z podatków - stanowią więc dobro publiczne.

Rozpowszechnianie w celach informacyjnych

Ustawa (Art. 25.) dopuszcza możliwość rozpowszechniania w mediach w celach informacyjnych niektórych z już rozpowszechnionych sprawozdań, wypowiedzi, streszczeń czy artykułów dotyczących aktualnych wydarzeń, zarówno w oryginale jak i tłumaczeniu. Przepis ten nie ogranicza w żaden sposób prawa autorów do wynagrodzenia za wykorzystanie ich materiałów.

Instytucje naukowe i oświatowe

Jednostki uznane za instytucje naukowe lub oświatowe mają prawo do korzystania z rozpowszechnionych już utworów.

Art. 27.
Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu.

Tłumaczenie utworów audiowizualnych

Prawo do tłumaczenia na różne wersje językowe bez konieczności zgody autorów przysługuje producentom utworów audiowizualnych.

Art. 71.
Producent może bez zgody twórców utworu audiowizualnego dokonywać tłumaczeń na różne wersje językowe.

Programy komputerowe

Producent programu komputerowego z racji posiadania majątkowych praw autorskich może dokonać jego tłumaczenia bez zgody autora (pracownika), o ile umowa podpisana pomiędzy nimi nie stanowi inaczej. Również użytkownik może dokonać tłumaczenia programu na własny użytek.

Art. 74.
(...) 4. Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, z zastrzeżeniem przepisów art. 75 ust. 2 i 3, obejmują prawo do:
(...)
2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała,(...)

Art. 75.
(...)
2. Nie wymaga zezwolenia uprawnionego:
(...)
3) zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy w rozumieniu art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:
a) czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz,
b) informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa pod lit. a),
c) czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.

Przeniesienie praw autorskich a prawo do opracowań

Warto pamiętać, że nawet przeniesienie pełni majątkowych praw autorskich na inną osobę lub podmiot nie wiąże się z uprawnieniami do ich późniejszych opracowań. Aby nabywający majątkowe prawa mógł dokonywać np. tłumaczenia utworu, konieczny jest odrębny zapis w umowie z twórcą.