Święty Hieronim - patron tłumaczy

30 września obchodzony jest międzynarodowy Dzień Tłumacza, których patronem jest święty Hieronim (347 - 420 r.n.e.), zawdzięczający swoją sławę Wulgacie - do dziś uznawanemu za oficjalne - tłumaczeniu Starego i Nowego Testamentu z języka greckiego i hebrajskiego na łacinę.

Nazwa tłumaczenia Biblii Hieronima - Wulgata - pochodzi od łacińskich słów "textus vulgatus" - teksty pospolite, dostępne dla wszystkich. Prace nad tłumaczeniem Biblii zajęły Hieronimowi blisko 24 lata (tłumaczenie Nowego Testamentu rozpoczęte zostało w 382 r. a przekład Starego Testamentu trwał od 390 r. do 405 r.). Przekład Hieronima został szybko zaakceptowany przez zwierzchników, a następnie rozpowszechnił się w całym Kościele. Podczas Soboru Trydenckiego (1545 r. - 1563 r. tekst Wulgaty został zatwierdzony jako oficjalne tłumaczenie Biblii na język łaciński). W dorobku tłumaczeniowym Hieronima znalazło się wiele innych starożytnych dzieł, jak choćby komentarze do ksiąg Nowego i Starego Testamentu, teksty Origenesa. Święty Hieronim był autorem licznych komentarzy, ponad 150 listów, homilii, dzieł egzegetycznych oraz interpretacji tekstów biblijnych. Napisał również życiorysy Pawła Apostoła, Hilarego, Malchusa.

Hieronim nie bez powodu zyskał szacunek jako tłumacz. Do swojej pracy podchodził z wyjątkowym zaangażowaniem i, jak moglibyśmy powiedzieć dzisiaj, profesjonalizmem. Kilkanaście lat zajęły mu studia nad językiem hebrajskim i greckim, czytanie manuskryptów, wyszukiwanie i porównywanie informacji pochodzących z wielu źródeł. O jakości tłumaczenia mówi również fakt, że Wulgata do dziś dzień uznawana jest za obowiązujące tłumaczenie Biblii na język łaciński.

Rodzina

Hieronim urodził się około 347 r. (bardzo trudno jest ustalić dzisiaj faktyczną datę, część źródeł podaje również rok 342 lub 345) w Strydonie w Dalmacji - obszar dzisiejszej Chorwacji. Jego rodzina należała do głęboko wierzących - troje z rodzeństwa Hieronima wybiera życie zakonne. Pomimo swoich chrześcijańskich korzeni Hieronim zostaje ochrzczony w Rzymie dopiero około 365 r. przez papieża Liberiusza. W tamtych czasach chrzest przyjmowało się dopiero w wieku dojrzałym.

Studia w Rzymie i praca urzędnika

Studia w słynnej szkole gramatyki i retoryki w Rzymie Hieronim rozpoczął jeszcze przed ukończeniem 18 lat. Nauczycielem jego był Aeliusz Donatus. Hieronim poznaje łacińskich klasyków, uczy się sztuki pisania i dyskusji, studiuje grekę.

Po skończeniu studiów Hieronim rozpoczyna pracę jako urzędnik w Trewirze, na dworze cesarza Walentyniana I, gdzie jego kilkuletni pobyt zostaje bardzo dobrze oceniony.

Teologia

Po zakończeniu służby na dworze cesarskim Hieronim udaje się do Akwilei (miejscowość położna na wybrzeżu Adriatyku). Wraz z innymi uczonymi i kapłanami chrześcijańskimi tworzą grupę zgromadzoną wokół biskupa Waleriana. Tam poznaje Ewagriusza, pochodzącego z bogatej rzymskiej rodziny autora tłumaczenia "Życie św. Antoniego" Anastazego. Wraz z Ewagriuszem udaje się do Antiochii.

Hieronim zafascynowany jest kulturą i spuścizną Wschodu. Wybiera żywot pustelnika, lecz by utrzymać kontakt ze światem, koresponduje ze swoimi przyjaciółmi. Na Wschodzie pogłębia znajomość greki (pozwoli mu to później przetłumaczyć Nowy Testament). Aby lepiej poznać hebrajski, udaje się na pustynię, na południe od Aleppo (Syria), gdzie spędza 2 lata w samotności. Istnieją przesłanki mówiące, że naukę hebrajskiego rozpoczął na skutek poznania Żyda, którego nawrócił na chrześcijaństwo. Znajomość hebrajskiego pozwoliła Hieronimowi na przekład Starego Testamentu. Nie zaprzestaje wysyłania listów, które wpływają na jego popularność na Zachodzie.

Kapłaństwo

Po okresie samotniczego życia wraca do Antiochii, gdzie przyjmuje święcenia kapłańskie. Nie podejmuje się jednak zadań duszpasterskich, a poświęca czas na studiowanie nauk Biblijnych.

Konstantynopol

Zniechęcony narastającymi sporami egzegetycznymi między szkołami w Antiochii oraz rywalizacją pomiędzy biskupami Hieronim wybiera się w 381 r. wraz z biskupem Paulinem do Konstantynopola na Sobór. Tam poznaje Grzegorza z Nazjanzu - biskupa Konstantynopola (został później świętym oraz Ojcem Kościoła greckiego). Podczas soboru podjęto decyzję o złożeniu przez Grzegorza funkcji biskupa, ponieważ chciał on, w przeciwieństwie do pozostałych członków soboru, znaleźć wspólne rozwiązanie konfliktu między egzegetami.

Dzięki spotkaniu z Grzegorzem Hieronim podejmuje dogłębne studia dokumentów i interpretacji pozostawionych przez Orygenesa 185-252 r.), uznawanego za kontrowersyjnego Ojca Kościoła greckiego przywódcy szkoły teologicznej z Aleksandrii. Zaczyna również tłumaczyć jego dzieła.

Powrót do Rzymu

Hieronim ponownie wyrusza do Rzymu. Tym razem udaje się tam, aby bronić Grzegorza z Nazjanzu, którego atakują inni biskupi. W trakcie popytu w Rzymie Hieronim wraca do studiów nad hebrajskim. Pisze jeszcze więcej listów, w których nie obawia się wytykać błędów duchowieństwa oraz zauważanych niedociągnięć w życiu publicznym. Jego język jest nie tylko ostry, lecz również nacechowany sporą dozą ironii i humoru.

Pobyt w Rzymie to również moment, kiedy Hieronim, wcześniej pełniący żywot pustelnika, rozpoczyna prowadzenie grup Biblijnych składających się z przedstawicielek rzymskiej arystokracji.

Dzięki sławie zdobytej swoimi listami trafia później na dwór papieski i stopniowo zdobywa zaufanie papieża Damazego, by w końcu stać się jego osobistym sekretarzem. Tej funkcji nie pełni zbyt długo - papież liczy juz 80 lat i w grudniu 384 r. umiera. Zanim jego następcą zostanie Syrycjusz, Hieronim przez chwilę zastanawia się nad objęciem tronu papieskiego. To właśnie papież Damazy przekonał Hieronima do przetłumaczenia Biblii. Ponieważ kontakt z nowym papieżem jest suchy i oficjalny, Hieronim opuszcza Rzym i udaje się do Betlejem. Wraz z nim wyrusza Paula, rzymska arystokratka uczęszczająca na jego wykłady. Paula zakłada w ziemi świętej jeden z zakonów ascetycznych.

Betlejem

W Betlejem, gdzie bez reszty poświęca się pisaniu, spędza swoje ostatnie 34 lata życia. Rozpoczyna tłumaczenie Starego Testamentu korzystając z zasobów oddalonej o 100 km Biblioteki w Cezarei, ufundowanej przez Orygenesa. Jednocześnie nie zaprzestaje publikacji własnych polemik, przez co kolejny raz wchodzi w konflikt z duchowieństwem. Jego publikacje spotykają się z ostrą krytyką, za co grozi mu nawet ekskomunika. Nie dochodzi do niej ze względu na zabójstwo prefekta Konstynantopola - Rufina, która to sprawa oraz pokuta, jaką przyjmuje Hieronim, wpływają na zmianę decyzji władz Kościoła. Podczas Wielkanocy w 397 r. biskup Jan Jerozolimski wymienia znak pokoju z Hieronimem.

Również w tym samym roku Hieronim otrzymuje list od biskupa afrykańskiego Augustyna z Hippony, który uznaje wartość wykonanej pracy tłumacza Hieronima, ale wysuwa kilka uwag. Uraża to Hieronima, który nie odpowiada na listy Augustyna przez całe 5 lat. Nie wiadomo w jaki sposób dochodzi do zgody między tymi uczonymi, ale ich późniejsze kontakty są bardzo serdeczne.

Przekład Biblii z języka hebrajskiego Hieronim kończy w 405 r. Oprócz Pisma świętego Hieronim tłumaczy szereg innych dokumentów, m.in. Regułę cenobityczną Pachomiusza (287-347) - współtwórcy ,wraz ze św. Antonim, idei ewangelicznego życia zakonnego, założyciela pierwszego klasztoru chrześcijańskiego. Łacińskie tłumaczenie Reguły wywarło znaczący wpływ na życie zakonne. Po zakończeniu przekładu Biblii Hieronim poświęca czas na tłumaczenie komentarzy proroków.

Praca twórcza Hieronima przypada na okres chylenia się ku upadkowi i ostatecznego końca Cesarstwa Rzymskiego. Nieustanne najazdy barbarzyńców z Północy, Gotów i Wandali, docierają coraz bliżej Rzymu. Ostateczna klęska Rzymu 24 sierpnia 410 r. zastaje Hieronima w Betlejem podczas tłumaczenia pism proroków. Ma to wpływ na zdrowie Hieronima, który wyraża swój żal za upadającym imperium w listach do przyjaciół z 30 września 419 r. Hieronim umiera w Betlejem.

Chronologia

• 347 r., Strydon - narodziny Hieronima
• Ok. 364 r. - rozpoczęcie studiów retoryki i gramatyki w Rzymie pod kierunkiem Aeliusza Donatusa.
• Ok. 365 r. - chrzest w Rzymie przyjęty z rąk papieża Liberiusza.
• Od 374 do 378 r. - Hieronim żyje jako pustelnik na pustyni Chalkis.
• Od r. 380 do 382 - studia w Konstantynopolu pod kierunkiem Grzegorza z Nazjanzu.
• 382-384 r.- Hieronim przebywa na dworze papieża Damazego w Rzymie, gdzie zostaje jego sekretarzem i doradcą
• od 386 r. do końca życia - Hieronim zajmuje się tłumaczeniami i pisaniem w Betlejem.
• 24 sierpnia 410 r. - upadek Cesarstwa Rzymskiego. Hieronim przebywa wówczas w Ziemi świętej.
• 30 września 419 r. lub 420 r. - śmierć Hieronima w Betlejem.

Bibliografia

• Rola św. Hieronima w kulturze i sztuce chrześcijańskiej
• Jerome
• Saint Jerome
• St. Jerome
• Św. Hieronim - "princeps exegetarum", czyli "książę egzegetów"